واژگونی بار در مسیرهای شیبدار یکی از خطرناکترین حوادث در حملونقل جادهای است.
پیامدها تنها خسارت مالی نیست؛آسیب به جان راننده، سرنشینان و کاربران راه، تحمیل هزینههای قانونی و از دسترفتن اعتبار شرکت باربری هم به دنبال دارد.
این راهنما با زبانی ساده ، چکلیستها و روشهای عملی را ارائه میدهد تا ریسک واژگونی به حداقل برسد.
دلایل اصلی واژگونی بار
1. توزیع نامتعادل بار: مرکز ثقل بالا یا خارج از محور طولی وسیله نقلیه باعث ناپایداری میشود.
2. ثابتنبودن محموله: بستهها یا پالتهایی که درست مهار نشدهاند در نیروهای اینرسی هنگام بالا یا پایین رفتن از شیب جابجا میشوند.
3. سرعت بیش از حد یا ترمز ناگهانی: تغییرات ناگهانی سرعت باعث انتقال بار و افزایش شانس واژگونی میشود.
4. شرایط جاده: لغزندگی، شیب تند، پیچهای غیرایمن و فقدان حفاظ ایمنی.
5. مشکلات فنی خودرو: سیستم تعلیق فرسوده، لاستیکهای نامناسب یا فشار نامتعادل باد لاستیک.
6. خطای انسانی: ناآگاهی در بارچینی، کمتجربگی راننده یا عدم رعایت دستورالعملها.
ارزیابی قبل از بارگیری
محاسبه مرکز ثقل: وزن کل محموله را محاسبه کرده و مرکز ثقل تخمینی را تعیین کنید. سعی کنید مرکز ثقل در سطح پایین و نزدیک به محور طولی قرار گیرد.
بررسی نوع محموله: مایعات، اجسام بلند یا پالتهای باز نیازمند روشهای ویژهٔ مهار هستند.
شناسایی مسیر: مسیرهای شیبدار و پیچدار را از ابتدا در طراحی چیدمان و تعداد محمولهها مدنظر قرار دهید.
تهیه تجهیزات مناسب: تسمههای بارگیری، گوههای چرخ، بلوکهای فشاری، شبکهها و پوششهای ضدلغزش را آماده کنید.
اصول صحیح بارچینی
1. قرار دادن بارهای سنگین در پایین: سنگینترین اقلام را نزدیک کف و مرکز طولی خودرو قرار دهید.
2. توزیع یکنواخت وزن جانبی و طولی: از تجمع بار در یک سمت یا در عقب/جلو جلوگیری کنید.
3. بستن شکافها و جلوگیری از حرکت: از پالتشاکر، ضربهگیر و فوم پرکننده استفاده کنید.
4. کاهش ارتفاع بار: بار را کمارتفاع و فشرده بچینید تا مرکز ثقل پایین بماند.
5. ترتیب چینش برای تخلیه: بارهای سنگین آخرین بارهایی باشند که بارگیری میشوند تا هنگام تخلیه مجبور به جابجایی ناگهانی نشوید.
اهمیت مهار بار در جلوگیری از واژگونی بار
یکی از اصلیترین عوامل حفظ تعادل و پایداری کامیون در مسیرهای شیبدار، مهار صحیح بار است. زمانی که محموله بهدرستی تثبیت نشده باشد، حتی کوچکترین تغییر شیب یا ترمز ناگهانی میتواند باعث جابجایی مرکز ثقل و در نهایت واژگونی شود.
رانندگان و شرکتهای حملونقل باید پیش از هر حرکت، از ایمنی کامل محموله مطمئن شوند. استفاده از تسمههای استاندارد، زنجیرهای مقاوم و تجهیزات ضدلغزش، تنها بخشی از اقداماتی است که میتواند خطر واژگونی را کاهش دهد.
✔️آمادهسازی خودرو و نگهداری فنی
✔️بررسی فشار و آج لاستیکها
✔️ترمزها و سیستم ABS
✔️تعلیق و توزیع وزن
✔️نور و علائم
✔️وزن کل مجاز (GVW)
تکنیکهای رانندگی در مسیرهای شیبدار
1. سرعت کنترلشده و ثابت
2. استفاده از دندهٔ مناسب
3. پیشبینی مسیر
4. فاصلهٔ ایمن
5. اجتناب از پیچهای تند با سرعت بالا
6. احتیاط ویژه برای بارهای نامتعادل
و رعایت فاصله
شرایط خاص
مایعات: تانکرهای بخشبندیشده یا سیستم baffle
بارهای بلند/سرریز: علائم هشدار، نورفروزان و اتصال اضافی
کانتینرها و بارهای فشرده: توزیع یکنواخت و قفلهای استاندارد
آمادهسازی تیم و آموزش
✔️آموزش رانندگان و کارکنان بارگیری
✔️جلسه قبل از حرکت (Pre-trip briefing)
✔️ثبت خطاها و رویدادها
چکلیست عملی پیش از حرکت
✔️وزن کل و توزیع بررسی شده؟
✔️تسمهها و زنجیرها محکماند؟
✔️فشار و آج لاستیکها مناسب است؟
✔️ترمزها و سیستم تعلیق کنترل شدهاند؟
✔️مرکز ثقل پایین نگه داشته شده؟
✔️راننده مسیر و نکات خطر را میداند؟
✔️تجهیزات اضطراری در دسترساند؟
اقدامات اضطراری در صورت لغزش یا واژگونی
1. توقف ایمن خودرو
2. اطلاعرسانی فوری
3. خروج امن راننده و سرنشینان
4. علامتدهی مسیر
5. ثبت و عکسبرداری
6. بررسی فنی بعد از حادثه
فرهنگ ایمنی در سازمان
استانداردهای داخلی و رویههای اجرا
بازدیدهای دورهای از ناوگان
پاداش رفتار ایمن و گزارش نزدیکحادثه
بیمه و مستندسازی دقیق محموله
جمعبندی
پیشگیری از واژگونی بار در مسیرهای شیبدار نیازمند ترکیبی از برنامهریزی دقیق بارچینی، مهار صحیح بار، تجهیزات مناسب، نگهداری فنی منظم، آموزش کارکنان و رانندگی محافظهکارانه است. رعایت این موارد میتواند هزینهها و حوادث را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
